Een enquête levert andere antwoorden op dan een eenvoudige stemming of een burgerbegroting. Ook bereik je er met verschillende participatiemethoden een ander publiek. Daarom is het van cruciaal belang om de optie te kiezen die het beste aansluit bij je doel.

Hieronder vind je een lijst van de belangrijkste participatiemethodes. Stuk voor stuk hebben we ze zelf getest en goedgekeurd na samenwerking met 400 steden en gemeenten wereldwijd.

Peilingen: een snelle manier om meningen te verzamelen

Een poll organiseren is waarschijnlijk de meest laagdrempelige vorm van burgerparticipatie. Met een poll stel je een specifiek onderwerp ter discussie. Mogelijke antwoorden bepaal je vooraf en inwoners kiezen hun favoriete optie. Het onderwerp van de poll hoeft niet per se deel uit te maken van een breder project of campagne.

Opiniepeilingen of stemmingen versterken de legitimiteit van een beslissing door ervoor te zorgen dat een meerderheid van de inwoners achter het project staat. De resultaten van de stemming zijn niet altijd bindend: sommige steden balanceren de uitkomst van een poll met andere factoren, zoals de prijs of de ecologische voetafdruk.

Peilingen zijn snel, eenvoudig en kunnen digitaal plaats vinden.. Het nadeel: peilingen laten weinig ruimte voor nuancering en zijn vooral bedoeld om de bredere publieke opinie over een bepaald onderwerp te peilen.

Peilingen zijn een goede optie als:

• De stad een specifieke vraag of onderwerp in gedachten heeft die ze graag aan haar burgers wil voorleggen.
• Je de initiële vraag op een neutrale manier kunt stellen, zodat de antwoorden niet worden beïnvloed.
• De stad of gemeente duidelijk aan de burgers uitlegt hoe ze de stemmen gaan gebruiken – bepaalt de stemming volledig de beslissing van de stad? Wat zijn de andere factoren?
• De stad behoefte heeft aan een snel inzicht in de bredere publieke opinie.

Een concreet voorbeeld: De stad Kortrijk (België) lanceerde in 2019 een peiling om te beslissen over de invoering van een maandelijkse autovrije zondag. De zaak kreeg flink wat media-aandacht, onder andere omdat burgers vanaf 16 jaar mochten stemmen, terwijl de officiële stemgerechtigde leeftijd in België 18 jaar was. Het was een mooie voorbode voor een verandering in de Belgische democratie, want sinds 2022 mogen burgers al vanaf hun 16e stemmen.

Online enquêtes: verzamelen van gedetailleerde en genuanceerde informatie

Enquêtes bieden steden de mogelijkheid om burgers over specifieke onderwerpen uitgebreider te bevragen dan een simpele stemming. Het maakt het bijvoorbeeld mogelijk om voorstellen te rangschikken, meerkeuzevragen of demografische vragen te stellen. In combinatie met stemmen is de enquête zeer handig om te begrijpen hoe de prioriteiten van burgers variëren naargelang hun locatie, leeftijd of inkomen.

Enquêtes kunnen preciezere resultaten opleveren, maar ze brengen ook kosten met zich mee. Ten eerste is het onderzoek niet collaboratief of open. Ten tweede moeten de uitvoering van het onderzoek en de verwerking van de gegevens strikt gecontroleerd worden. Het is ook belangrijk om in gedachten te houden dat hoe langer de enquête duurt, hoe hoger het uitvalpercentage zal zijn. Tot slot is de participatiegraad bij enquêtes meestal lager dan bij peilingen, omdat de burgers meer tijd moeten vrij maken om deel te nemen.

Online enquêtes zijn een goede optie als:

• Verkozen ambtenaren precies willen weten wat burgers denken.
• Er geen andere manier is om deze informatie te verzamelen (Is er een andere bron van gegevens die gebruikt zou kunnen worden? Werd er in het verleden al een gelijkaardig onderzoek gevoerd?)
• De verzamelde informatie echt zal helpen in de besluitvorming (Zal de stad alle verzamelde informatie gebruiken? Hoe? Wordt de verzamelde informatie gebruikt om de besluitvorming te informeren of te rechtvaardigen?)

Een concreet voorbeeld: de stad Aarlen (België) gebruikte een survey om z’n burgers te ondervragen over het Leopoldproject. De open vragen leverden feedback en nieuwe ideeën op. Nu alle ideeën binnen zijn, laat de stad de burgers stemmen op welke projecten uitgevoerd moeten worden.

Burgerbegroting: burgers en verenigingen betrekken bij de toewijzing van de gemeentelijke begroting

Burgerbegrotingen zijn een erg sterke vorm van participatie, aangezien het gaat om het direct betrekken van burgers in de toewijzing van gemeentelijke budgetten. Met een specifiek toegewezen budget kiezen burgers projecten waar de stad in zou moeten investeren. Sommige steden vragen burgers om het budget te verdelen onder verschillende scenario’s, anderen kiezen voor een ideeënverzameling dat gevolgd wordt door een analyse- en budgetfase.

Deze vorm van raadpleging is erg leerzaam, omdat burgers zich zo in de begrotingsprocedure kunnen integreren en de beperkingen ervan kunnen begrijpen. Als ze bijvoorbeeld besluiten om 60% van hun budget aan een bepaald project toe te wijzen, stemmen ze ermee in de financiering van andere projecten te verminderen. Dit draagt bij tot een grotere legitimiteit van de besluitvorming en een grotere steun van de burgers voor het overheidsbeleid.

De toewijzing van begrotingsmiddelen kan natuurlijk een gevoelige kwestie zijn. Voor steden die de deelname willen beperken, bestaat er authenticatiesoftware (zoals ItMe in België of FranceConnect in Frankrijk) om ervoor te zorgen dat elke gebruiker overeenkomt met een natuurlijke persoon die in de gemeente woont.

Burgerbegrotingen zijn een goede optie als:

• Verkozen ambtenaren hun burgers bewust willen maken van gemeentelijke bestuursprocessen;
• De voorwaarden voor de implementatie van de burgerbegroting duidelijk zijn;
• De projecten die door de stad voorgesteld worden haalbaar zijn, en er effectief een budget is dat toegewezen kan worden;
• De stad aan verschillende projecten prioriteit wil geven en een budget wil toewijzen, in plaats van één project uit te kiezen.

Een concreet voorbeeld: De stad Rueil (Frankrijk) startte een burgerbegrotingsproject op ’zijn burgerparticipatieplatform. De stad vroeg z’n burgers om projecten voor te stellen die een budget toegewezen krijgen en daarna ter stemming worden voorgelegd met budget uit een virtueel winkelmandje. Burgers zullen zoveel projecten aan hun mandje toevoegen als hun budget toelaat.

Ideevorming: nieuwe oplossingen helpen ontstaan

Dit is de uitgelezen manier voor steden en gemeenten om zich tot burgers te wenden voor nieuwe ideeën. Het verzamelen van ideeën is complexer dan een eenvoudige stemming en vereist een grotere betrokkenheid van burgers. De participatiegraad is daarom vaak lager dan bij stemmingen, maar ideevorming wel tot kwalitatieve bijdragen en het ontstaan van nieuwe oplossingen.

Na afloop van de ideeënfase doorlopen steden vaak een analyse- en een stemfase. Na het verzamelen van de ideeën verwerkt de overheid alles en legt de ideeën ter stemming voor aan de burger. Het is belangrijk dat steden het debat structureren – zo is het beter om de thema’s waarover de stad haar burgers raadpleegt te definiëren, zoals klimaat, mobiliteit en onderwijs. Ook is het van belang duidelijk te maken welke criteria je gaat gebruiken om ideeën te selecteren.

Ideevorming is een goede optie als:

• Verkozen ambtenaren nieuwe oplossingen willen vinden en willen uitzoeken wat burgers belangrijk vinden;  
• De kwaliteit van de input belangrijker is dan de hoeveelheid;
• Er een duidelijk plan is om de ideeën te verwerken en selecteren, en steden dit naar hun burgers communiceren;  
• De overheid zich inzet om feedback te geven op de ideeën van burgers en de bijdragen serieus neemt.

Een concreet voorbeeld: Grand Paris Sud gebruikte dit proces om burgerideeën te verzamelen over drie thema’s van het strategische plan: fietsen, de omgeving en cultuur. De stad is nu druk bezig met het implementeren van deze ideeën in concrete projecten.

Een ander voorbeeld komt uit Nederland. De gemeente Rijswijk (±57.000 inwoners) liet inwoners een wijkontmoetingsplaats inrichten in een historisch hof. Dit konden zij doen door hun ideeën vast te pinnen op een interactieve kaart.

Van alles kwam voorbij: van een skatebaan tot picknicktafels. Uiteindelijk kwamen er twee schetsontwerpen uit voor de plek, op basis van de reacties en wensen van de inwoners. Zij konden vervolgens weer stemmen op de verschillende elementen in de ontwerpen en uiteindelijk een definitief ontwerp kiezen. Tussen de stemrondes was er veel ruimte voor discussie op het platform.

‍

Burgerinitiatieven: burgers in staat stellen om hun eigen projecten op te zetten

Burgers worden steeds meer gestimuleerd om actief mee te bouwen aan de samenleving, en verandering wordt dan ook steeds door burgers geleid. Burgervoorstellen zijn een continue vorm van bottom-up burgerparticipatie die niet per se passen binnen de limieten van een specifieke tijdslijn of beleidscyclus. Burgers of volksbewegingen kunnen op elk moment, over elk onderwerp hun voorstellen of suggesties voor de overheid opschrijven en er steun voor zoeken, vooral door het verzamelen van handtekeningen. Als ze een bepaalde drempel bereiken (die vooraf door de overheid is vastgesteld), horen ze een officiële reactie te krijgen.

Deze participatiemethode stelt burgers in staat om de onderwerpen die hen na aan het hart liggen aan te pakken en een gestructureerd debat op gang te brengen, terwijl de overheid toch de controle kan bewaren. Burgers bepalen de agenda, maar overheden krijgen inzicht in de zaken die burgers belangrijk vinden en kunnen hun strategieën daarop afstemmen.

Burgerinitiatieven zijn een goede optie als:

• De stad een continue dialoog met haar burgers wil opbouwen, buiten de beleidscycli, tijdslijnen of projectkaders om;
• De stad inzicht wil krijgen in wat burgers belangrijk vinden;
• Er duidelijke criteria zijn vastgelegd die de verwachtingen sturen en bepalen welke initiatieven een (re)actie krijgen

Een concreet voorbeeld: Burgerinitiatief Zwerfinator brengt zwerfaval in kaart. Met data laat initiatiefnemer Dirk Groot van Zwerfinator letterlijk zien waar zwerfafval zich bevindt en om wat voor soort afval het gaat. En dat niet alleen: Zwerfinator spreekt bedrijven, overheden én burgers ook aan om stappen te ondernemen. Dat heeft succes gehad: zo is Purmerend, de woonplaats van Dirk, al een stuk opgeruimder en verving Wilhelmina pepermunt de plastic wikkels door papier.

Burgerraad: burgers loten om te overleggen over mogelijke actie

Een burgerraad is een representatieve groep burgers (die de bredere bevolking vertegenwoordigt op vlak van leeftijd, etniciteit, opleidingsniveau, geografische locatie en geslacht) die samenkomt om zich in een bepaald onderwerp te verdiepen en een beleidssuggestie te formuleren.

In de eerste fase maken deze burgers kennis met de problematiek door gesprekken te voeren met concurrerende belangengroepen, stakeholders en experts.. Geleidelijk aan gaan ze over tot de overlegfase, met kleine groepsdiscussies of grotere, algemenere debatten. De burgerraad hoort te eindigen met een duidelijke beleidsaanbeveling aan de overheid.

Door gebruik te maken van de collectieve intelligentie van een diverse groep burgers brengt een burgerraad eenvastgelopen of gepolariseerde discussie weer op gang.. Bovendien biedt het burgers meer inzicht in de complexiteit van de beleidsvorming, en overheden een duidelijke weg vooruit die (hopelijk) wordt gesteund door een meerderheid van de bevolking.

Een burgerraad is een goede optie als:

• De stad bereid is om een burgerraad bijeen te roepen en de beleidsaanbevelingen effectief uit te voeren;
• De stad een manier zoekt om moeilijke of gepolariseerde debatten op een constructieve manier open te breken;
• De burgers in de raad voldoende en relevante informatie krijgen om waardevol overleg te voeren;
• De burgers in de raad de bredere bevolking vertegenwoordigen.

Een concreet voorbeeld: Duitstalig België heeft onlangs een permanente burgerraad in het leven geroepen. 24 willekeurig gekozen Duitstalige burgers bieden verkozen ambtenaren advies over welke onderwerpen van belang zijn en welke onderwerpen een burgerraad vereisen. In dit Ostbelgien Model behouden de traditionele besluitvormers het laatste woord, maar kunnen burgers wel de agenda bepalen.

Hoe meer participatiemethoden, hoe beter

Iedere participatiemethode heeft specifieke voordelen. Wil je dat zoveel mogelijk mensen participeren? Dan is het van belang dat je meerdere methoden combineert. En vergeet niet zowel online als offline methoden in te zetten.

Wil je één van deze participatiemethodes opstarten in jouw stad of gemeente? Ontdek de verschillende methodes van ons online platform!

‍