Participatie is noodzakelijker dan ooit
De noodzaak voor burgerparticipatie is urgenter dan ooit. De lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober 2024 legde de kloof tussen burgers en politiek opnieuw pijnlijk bloot. Dit zorgt niet alleen voor een democratisch deficit, maar ondermijnt ook het draagvlak voor beleid. Actief werken aan democratie en gemeenschapsvorming is essentieel voor de komende bestuursperiode.
Nele Moortgat, team lead communicatie & participatie bij MONDEA, blikt terug: “Participatie is meer dan een verplichting: het is een kans om beleid te verrijken met de inzichten en creativiteit van burgers en medewerkers. Dit congres bood concrete handvaten om dat proces succesvol te maken.”
Daarnaast staat de lokale democratie voor complexe uitdagingen: van de energietransitie en vergrijzing tot ruimtelijke ordening, sociale cohesie en integratie. Deze vraagstukken vragen om een beleid dat gedragen is door de samenleving. Het betrekken van burgers in beleidsvorming en -uitvoering is daarbij geen luxe, maar een noodzaak.
Jennick Scheerlinck,CEO en oprichter van Hoplr, duidt daarbij de meerwaarde van het gelijknamige buurtplatform: “Sterke gemeenschappen staan aan de basis van betrokkenheid. Met Hoplr dragen we via actieve gemeenschapsvorming daaraan bij.”
De opkomst van deliberatieve processen zoals burgerpanels en digitale participatieplatforms biedt nieuwe kansen om burgers meer inspraak te geven. Het succes van initiatieven zoals G1000 en lokale co-creatieprojecten toont aan dat wanneer burgers hun stem kunnen laten horen, ze niet alleen kritischer, maar ook constructiever worden.
“In een wereld waarin digitaal communiceren de norm is, geven participatietools burgers en besturen een stem die gehoord wordt. Zo kunnen ze deelnemen waar en wanneer ze dat willen. Ook de minder mondige burger voelt zich op die manier sneller betrokken,” vult Aline Muylaert, mede-oprichtster van Go Vocal, aan.
Inspirerend programma
Het congres bood een unieke gelegenheid om niet alleen de uitdagingen te bespreken, maar ook concrete oplossingen aan te reiken. Zo kunnen gemeenten en organisaties participatieprocessen efficiënter, inclusiever en duurzamer maken.
Daarvoor zorgden de drie bedrijven voor een programma dat een brede waaier aan onderwerpen belichtte:
- Het uitbouwen van een interne participatiecultuur
- Hoe participatie bijdraagt aan een gedragen meerjarenplan
- Deliberatieve burgerpanels en hun rol in de lokale democratie
- Het geconnecteerde dorp: co-creatie op buurtniveau
- De rol van de politicus in een participatiebeleid
Naast de experten van Hoplr, Go Vocal en MONDEA stonden onder andere ook professoren Bram Verschuere en Arne Roets (Universiteit Gent), Ben Eersels (G1000) en Nele Vanderhulst (Socius) op het podium. VUB-Professor en politicoloog Dave Sinardet sloot de congresdag af met een kritische reflectie.
In de komende weken delen we de belangrijkste take-aways van de sessies. Stay tuned!
‘De staat van participatie’
In aanloop naar het congres vulde meer dan 20% van de lokale besturen in Vlaanderen een digitale bevraging in. Deze bevraging brengt de ‘staat van participatie’ in kaart. Enkele opmerkelijke cijfers uit de bevraging:
Frequentie van participatie-initiatieven en plek in het bestuur
Ruim 50% van de respondenten organiseert minstens één keer per kwartaal een participatie-initiatief. Een minderheid doet dat nooit.Participatie groeit dus stilaan, maar is nog verre van een structureel onderdeel van beleids- en besluitvorming voor ruim 80% van de deelnemers. In 13% van de ondervraagde lokale besturen is participatie een vast onderdeel van de werkwijze.
De boodschap: zonder een vaste plek en duidelijke taakomschrijving dreigt participatie tussen de plooien te vallen.
Aline Muylaert: “De wil is er, maar een afgebakende structuur en een cultuur waarin participatie als basis voor gedragen bestuur wordt gezien, vormen de sleutel tot duurzame verankering.”
Participatieschepenen Calvo (Stad Mechelen) en Van der Poorten (Gemeente Puurs-Sint-Amands) onderstrepen het belang van een sterke participatiecultuur. Calvo pleitte voor meer bescheidenheid bij politici: "We moeten durven toegeven dat we niet altijd alle antwoorden hebben en meer vertrouwen stellen in de kracht van burgers." Van der Poorten vult aan: "Onze inwoners bezitten veel waardevolle kennis, en daarop moeten we durven bouwen."
Succes en impact
56% acht hun participatieprojecten ‘matig succesvol’, 9% noemt ze ‘niet succesvol’. Opvallend genoeg geeft een even grote groep (56%) wel aan dat participatie vaak tot concrete beleidsaanpassingen leidt.
Er is dus wel degelijk invloed, maar ook frustratie: een gebrek aan duidelijke structuur, cultuur of opvolging beperkt soms de impact.
Nele Moortgat: “Wanneer teams trots kunnen zijn op hun participatieprojecten, straalt dat uit naar de burger. Tevredenheid binnen de organisatie werkt bovendien motiverend en zorgt ervoor dat meer diensten participatie naar waarde schatten, wat uiteindelijk leidt tot een grotere impact en beter gedragen beleid.”
De belangrijkste uitdaging bij het opzetten van een participatieproject is … een beetje van alles, maar toch vooral het bereiken van de juiste doelgroep.
Frederik Ceulemans, schepen voor participatie bij Stad Brussel, benadrukt daarbij het belang om te blijven experimenteren en je licht op te steken bij andere lokale besturen: “Laat je inspireren door wat anderen doen, maar pas de aanpak aan aan de lokale context. Wat werkt in Mechelen, werkt daarom niet in Brussel. En zelfs tussen wijken in je eigen stad of gemeente moet je kritisch kijken naar je aanpak en durven differentiëren.”
Evaluatie en bijsturing
Lokale besturen evalueren participatieprojecten op diverse manieren, waarbij een kleine meerderheid iets vaker de nadruk legt op de kwaliteit van de opgehaalde input en de mate waarin deze daadwerkelijk beleidsbeslissingen beïnvloedt. 14% van de lokale besturen voert geen enkele vorm van evaluatie uit, wat wijst op een gemiste kans om inzichten te vergaren en toekomstige projecten te verbeteren.
Conclusie: participatie wint aan belang, maar lokale besturen hebben nood aan handvaten
Het eerste Participatiecongres liet zien dat er veel ambitie, creativiteit en positieve energie is rond burgerbetrokkenheid. Tegelijk bleek dat de kloof tussen “weten dat het moet” en “het structureel aanpakken” nog groot kan zijn.
“Participatie verrast door de inzet en inzichten van burgers, maar blijft kwetsbaar door tegenwerking en een gebrek aan opvolging van resultaten,” aldus een van de deelnemers. De uitwisseling van ervaringen, best practices en succesvolle voorbeelden is dan ook onmisbaar. De vele boeiende gesprekken en inspirerende voorbeelden van deze congresdag bewijzen alvast dat er heel wat mogelijkheden zijn om participatie naar een hoger, duurzamer niveau te tillen.
.svg){kind=icon}
