Het burgerberaad, of burgerpanel, stamt uit het oude Athene waar mannen willekeurig werden geselecteerd om deel te nemen aan grote debatten over de openbare orde. Anno nu gebruiken we bij burgerberaden nog steeds willekeurige selectie, maar gelukkig kan iedereen nu meedoen. Met mensen van elke leeftijd, opleidingsniveau en gender. Maar het basisprincipe is niet veranderd: een groep willekeurig gekozen personen diepgaand laten debatteren en daarmee openbare besluitvorming ondersteunen.
Waarom zijn burgerberaden nu relevant?
Zoals je weet raakt de maatschappij steeds meer gepolariseerd, bijvoorbeeld door globalisatie en verschuivende machtsverhoudingen. Het vertrouwen in de democratie en de bijbehorende instellingen brokkelt af, gevoelige publieke debatten worden steeds feller en communities raken steeds meer verdeeld. Dit leidt tot diepgewortelde gevoelens van vervreemding en ontevredenheid.
Steeds meer burgers verliezen hun geloof in de Belgische democratie. Dat is de harde conclusie uit De Stemming 2023, het onderzoeksproject van de Universiteit Antwerpen en de VUB, in opdracht van De Standaard en VRT NWS.
De gemiddelde tevredenheid over de beleidsniveaus was de voorbije jaren al laag, en boerde – na een lichte opstoot in 2022 – voor alle niveaus opnieuw achteruit.
Opvallend: ook de lokale besturen delen deze keer in de klappen. Zij doen het traditioneel beter, dankzij de sterkere nabijheid. Ook al scoren ze als enige beleidsniveau nog boven de helft, toch krijgt de tevredenheid een significante knauw. Iedereen die ook maar iets met politiek te maken heeft, deelt in het wantrouwen.
Als we deze problemen willen aanpakken en vooruitgang willen boeken op de grote uitdagingen van deze tijd, moeten we een gemeenschappelijke basis vinden.
Voordelen van een burgerberaad
Burgerberaden kunnen helpen de kloof te overbruggen door een gezonde uitwisseling van ideeën en perspectieven te bevorderen en door deze ideeën terug te laten komen bij het opstellen en uitvoeren van overheidsbeleid. Burgerberaden zijn bijzonder effectief in het versterken van gesprekken tussen groepen en het verkennen van gedeelde belangen. En tegelijkertijd bevorderen ze een cultuur van inclusie, diversiteit en respect. Juist daarom zijn ze zo geschikt om gevoelige en beladen debatten te voeren. Denk aan klimaatmaatregelen, bezuinigingen of gebiedsontwikkeling.
Enkele belangrijke voordelen van burgerberaden zijn:
- Het stimuleren van gezonde en constructieve gesprekken en discussies over gevoelige onderwerpen.
- Deelnemers helpen de complexiteit en de afwegingen bij beleidsdilemma’s te begrijpen.
- Mensen in staat stellen moeilijke vraagstukken aan te pakken zonder zich zorgen te hoeven maken over herverkiezing.
- Het bedenken van innovatieve oplossingen dankzij de collectieve intelligentie.
- De (lokale) democratie versterken.
Hoe werkt een burgerpanel?
Potentiële leden van een burgerberaad of burgerpanel worden willekeurig geselecteerd zodat het proces eerlijk verloopt. Doorgaans reageren universitair opgeleide mensen hier vaker op dan praktisch opgeleide mensen. Daarom volgt onder de inwoners die mee willen doen een tweede steekproef, waarbij je zorgt dat de geselecteerde deelnemers een goede afspiegeling van de maatschappij zijn wat betreft leeftijd, opleidingsniveau, etniciteit en gender. Zo zorgt je voor een breed scala aan standpunten en meningen, inclusief die van de traditioneel minder goed gehoorde bevolkingsgroepen.
De geselecteerde deelnemers zijn waarschijnlijk geen experts op het onderwerp van het burgerberaad. Daarom krijgen ze informatie en hulp om de materie vanuit alle invalshoeken te leren begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan vergaderingen met concurrerende belangengroepen, het horen mensen die door mogelijke veranderingen worden getroffen en door vraag-en-antwoordsessies met experts.
Voorbeelden van burgerberaden
Burgerberaden werken goed op regionaal, gemeentelijk of zelfs op buurtniveau. Zo organiseerde de gemeente Amsterdam in 2021 een ‘mini-burgerberaad’, waarbij honderd inwoners de gemeente adviseerden over extra klimaatmaatregelen. En ook in 2021 kreeg de gemeente Zeist dankzij een burgerberaad een sluitende begroting waarbij de inwoners met plannen kwamen voor een miljoenenbezuiniging.
Prioriteiten stellen in Londen
De afgelopen jaren werkte Go Vocal samen met het Londense stadsdeel Newham. De overheid organiseerde daar burgerberaden voor iedereen die in het gebied woonde of werkte. Zij mochten zelf de lokale prioriteiten vaststellen. Ook vormde men werkgroepen van bewoners, raadsleden en andere plaatselijke stakeholders om projecten van begin tot eind te begeleiden en ervoor te zorgen dat de uitvoering daadwerkelijk past bij de lokale behoeften van de community.
In de eindfase van het project waren 82 projecten gekozen, waaronder volkstuinen, groene snelwegen, jeugdprogramma’s, veiligheid in de buurt en pop-up markten. Omdat de community zelf de belangrijkste uitdagingen bepaalde, werkte iedereen lokaal samen aan zinvolle verandering. Dit past bij de basisprincipes van buurtwerk.
Klaar voor de start?
Lees verder voor extra inspiratie:
