Een samenleving in beweging

Vergrijzing, een stijgende zorgvraag, eenzaamheid, integratie en inburgering – het zijn uitdagingen die niet alleen complex zijn, maar ook grote impact hebben op  het dagelijks leven van inwoners. Voor gemeenten en sociale diensten is het dan ook een flinke taak om duurzame en effectieve oplossingen te vinden. 

Maar één ding is duidelijk: échte verandering begint bij participatie. Oplossingen die gedragen worden door inwoners zelf, hebben de kracht om blijvend impact te maken en te zorgen voor een sterke, sociale en verbonden samenleving.

Floor van Pelt, Beleidsmedewerker samenleving bij Altena: “Met deze gedachte in het achterhoofd besloot de gemeenteraad van Altena om in het najaar van 2022 het gesprek aan te gaan met inwoners, maatschappelijke partners en lokale organisaties. Ze stelden hen vragen zoals ‘Wat vind je nu écht belangrijk?’ en ‘Wat heeft Altena nodig om een plek te zijn waar iedereen mee kan doen, gezond is en zich thuis voelt?’” 

Uit die gesprekken ontstond begin 2023  de ‘Maatschappelijke Agenda’ – een inspirerend kompas voor de toekomst, opgebouwd rondom 7 concrete thema’s en gevormd door de inzichten van de gemeenschap zelf.

Van visie naar actie

Om de ambities uit de Maatschappelijke Agenda concreet te maken, zette de gemeente een volgende stap: de lancering van het Inwonersbudget. Een vernieuwend initiatief waarbij inwoners zelf de regie in handen kregen. “De gemeente stelde €50.000 beschikbaar en riep inwoners en organisaties op om ideeën aan te dragen”, vertelt Floor. “Maar daar bleef het niet bij -  ze kregen ook de zeggenschap om samen te beslissen welke plannen werden uitgevoerd.” 

Elk idee moest aansluiten bij een van de thema’s uit de Maatschappelijke Agenda. Floor: “Dit zorgde ervoor dat het budget niet werd ingezet voor willekeurige projecten, maar dat het echt bijdroeg aan de gezamenlijke toekomstvisie.”

Een vliegende start met het Go Vocal-platform

Het project werd opgezet via het Go Vocal-platform, waar inwoners duidelijke informatie en spelregels vonden over de voorwaarden waaraan hun ideeën moesten voldoen. Omdat de plannen nog in 2023 uitgevoerd moesten worden, was het voor het participatieteam een flinke uitdaging om het project snel en effectief op te zetten.

Volgens Floor is dat zeker gelukt, mede dankzij de gebruiksvriendelijkheid van het platform: “Het is heel makkelijk om ermee te werken. Bovendien konden we rekenen op onze Government Success Manager voor een review, wat weer interessante inzichten oplevert. "De begeleiding en het advies waren erg waardevol voor ons.”

Willem Ippel, gebiedsregisseur bij gemeente Altena en een van de beheerders van het platform, beaamt dit: “Het Go Vocal-platform biedt je een gestructureerde aanpak om participatieve processen uit te tekenen en te organiseren. De intuïtieve tijdlijn helpt niet alleen om de verschillende fasen van het proces in kaart te brengen, maar stimuleert ook het team om goed na te denken over de benodigde stappen en deadlines. "Zo houden we als team altijd overzicht en zitten we allemaal op één lijn.”

Willem benadrukte verder de bewuste keuze om ideeën uitsluitend via het platform op te halen. “Dit zorgt ervoor dat iedereen in real-time kan participeren,” legt hij uit. “Alle ingediende ideeën zijn direct zichtbaar voor iedereen, en het bespaart ons als team een hoop administratief werk.”

Toch werd er ook rekening gehouden met inwoners die minder digitaal vaardig zijn. Zij konden bellen voor extra uitleg, en in sommige gevallen gingen gemeentemedewerkers zelfs bij hen langs om te helpen. “Dat vinden inwoners erg fijn,” vertelt Willem, “en voor ons als team is het ook een waardevolle ervaring om zo direct in contact te staan met de mensen voor wie we dit doen.”

De aanpak bleek een succes. In 2023 werden er maar liefst 26 ideeën ingediend door inwoners. Daarop werd meer dan 500 keer gestemd en kwamen ruim 900 reacties binnen via het platform. 

Voorbeeld van het online participatieplatform van de gemeente Altena: inwoners delen hun ideeën en kunnen op elkaars voorstellen reageren. Dankzij tags en gerichte filters kunnen geïnteresseerden makkelijk door de ideeën navigeren. Via statusupdates houdt de gemeente iedereen betrokken en op de hoogte van de voortgang.

Een mix van online en offline – ook belangrijk bij communicatie

De gemeente zette in op een sterke combinatie van online en offline communicatiemiddelen: van sociale media en berichten op de gemeentelijke website tot flyers in bibliotheken en buurtcentra, een stand op de wekelijkse markt, en zelfs een bezoek aan de lokale radiozender.

“We merkten dat digitaal campagnevoeren veel gerichter werkt,” legt Willem uit. “Met online campagnes kun je specifieke doelgroepen veel preciezer bereiken. Bij een fysieke stand op de markt ben je afhankelijk van wie er toevallig langskomt. Dat levert weliswaar waardevolle gesprekken op, maar je hebt minder controle over wie je bereikt.”

Van idee naar uitvoering: de haalbaarheidsanalyse

Om te bepalen welke ideeën gerealiseerd konden worden, voerde de gemeente met elke indiener een haalbaarheidsanalyse uit. Hierbij werd gekeken naar wettelijke kaders zoals bestemmingsplannen en veiligheidsvoorschriften.

“Het idee was niet om barrières op te werpen, maar om echt samen met de inwoners te kijken hoe we hun plan haalbaar konden maken,” legt Floor uit. “Als iets niet direct binnen de regels paste, bespraken we samen hoe het idee aangepast kon worden zodat het wel mogelijk werd.”

Haalbare ideeën, democratisch gekozen

Na de haalbaarheidsanalyse volgde de stemfase, waarin inwoners bepaalden welke ideeën daadwerkelijk uitgevoerd zouden worden. In 2023 organiseerde de gemeente naast een online stemfase op het Go Vocal-platform ook een fysieke inloopavond, waar inwoners over de ideeën konden debatteren en stemmen. De winnende projecten werden die avond feestelijk bekendgemaakt.

Hoewel het team tevreden was over de opkomst, merkte Willem dat de dialoog niet altijd even soepel verliep. “Bij zulke bijeenkomsten zijn er altijd mensen die meer op de voorgrond treden, wat de stemming kan beïnvloeden,” vertelt hij. “Daar hebben we van geleerd.”

Doorontwikkeling in 2024

De gemeente was zeer tevreden over de eerste editie van het Inwonersbudget in 2023 en besloot daarom meteen door te gaan met een tweede editie in 2024. Wel werden er enkele aanpassingen doorgevoerd, op basis van de lessen uit het eerste jaar.

In 2023 waren de voorwaarden voor het indienen van ideeën nog vrij ruim, wat leidde tot veel ideeën voor kleine, fysieke aanpassingen, zoals het plaatsen van bankjes of speeltoestellen. In 2024 werden de spelregels daarom wat aangescherpt.

“Deze aanpassing zorgde ervoor dat we in 2024 minder ideeën kregen, maar wel ideeën die beter aansluiten bij de thema's,” zegt Floor. “De focus verschoof van tastbare aanpassingen in de openbare ruimte – speeltoestellen en bankjes, zeg maar – naar activiteiten die sociale verbinding stimuleerden, zoals gemeenschappelijke bijeenkomsten en buurtactiviteiten.”

Inspiratie uit Vlaanderen en Nederland

De aanpak van Altena is niet in één keer ontstaan. Floor en Willem bezochten vooraf andere gemeenten in Nederland, zoals Groningen, en in Vlaanderen, waar het inwonersbudget al vaker met succes is toegepast. 

“In Vlaanderen hebben we vooral gekeken naar hoe zij het proces hebben ingericht,” aldus Floor. “Die inzichten hebben we meegenomen en vertaald naar onze eigen context.”

Lessen voor andere gemeenten

De ervaringen van Altena met het Inwonersbudget in 2023 en 2024 hebben waardevolle lessen opgeleverd voor andere gemeenten die hun inwoners meer zeggenschap willen geven:

  1. Zorg voor échte invloed

Inwoners willen niet alleen hun ideeën delen, ze willen ook invloed hebben op wat er met de middelen gebeurt. Dit zorgt voor meer betrokkenheid en eigenaarschap.

  1. Communicatie is een doorlopend proces

Ondanks alle inspanningen waren er in 2024 nog steeds inwoners die niet op de hoogte waren van het Inwonersbudget. Dit onderstreept het belang van doorlopende communicatie, ook na afloop van een project. Een herkenbare branding van het Inwonersbudget kan hierbij helpen.

  1. Combineer online en offline middelen

Digitale campagnes maken gerichte communicatie mogelijk, maar persoonlijk contact – bijvoorbeeld via markten of bijeenkomsten – levert vaak onverwachte en waardevolle input op.

  1. Wees flexibel en omring jezelf met mensen die openstaan voor verandering

“Het is een continu leerproces,” benadrukt Floor. “En daarbij is het cruciaal om je te omringen met mensen die openstaan voor aanpassingen en verbeteringen.”

Een blijvend effect

Het Inwonersbudget heeft meer bereikt dan alleen het financieren van projecten. Het heeft de relatie tussen gemeente en inwoners veranderd. Inwoners die in 2023 ideeën indienden, keerden in 2024 terug met nieuwe voorstellen. De positieve feedback van inwoners naar de gemeente is een bewijs dat dit project als waardevol wordt ervaren.

“Het belangrijkste is dat inwoners zich gehoord voelen en dat hun ideeën leiden tot echte verandering,” zegt Willem. “Het Inwonersbudget heeft laten zien dat je samen veel meer kunt bereiken dan alleen.”

Ook in 2025 zal er een editie van het Inwonersbudget plaatsvinden. Wij zijn enthousiast dat de gemeente dit project blijft omarmen en steeds verder ontwikkelt.

Denk je er ook over na om een Inwonersbudget of participatief budget te lanceren, en ontdek je graag meer over de mogelijkheden van Go Vocal? We gaan graag met je in gesprek!

‍